زهرا صمدی
دوران کودکی اصولا یک دوره امن و شاد است که اکثر بچه های جهان آن را تجربه می کنند و بدین وسیله در دنیای شیرین کودکانه خود غرق می شوند. اما این مساله در مورد کودکان افغان، صدق نمی کند. بیشتر آن ها در این دوران معصومانه، قربانی می شوند و چه دردناک است که قربانی خشونت، فقر و عواقب آن می شوند. کودکان افغان نیز دوست دارند مانند سایر کودکان جهان، به بازی بپردازند اما سرزمین شان برای آن ها شرایط دیگری را رقم زده است.
سازمان جهانی حمایت از کودکان اعلام می دارد که بیش از نصف کودکان جهان را جنگ، فقر و تبعیض جنسی تهدید می کند. طبق گزارش این سازمان جهانی، بیش از ۳/۵ میلیون از کودکان افغانستان از تحصیل باز می مانند و نزدیک به یک سوم آن ها مشغول به کار هستند. کودکان این کشور، هم چنان با انواع و اقسام کارهای سخت و طاقت فرسا دست و پنجه نرم می کنند که به تبع آن، از تحصیل و یادگیری باز می مانند و در کنار آن، با ازدواج در سنین کودکی مواجه می شوند.
و اما از دیگر مواردی که در خصوص کودکان افغان، می توان به آن پرداخت و در آینده کودکان این سرزمین، نقش پر رنگی دارد، درگیری های مسلحانه، جنگ و خشونت های حاصله از آن است که به جز آوارگی برای کودکان سرزمین رنج، ارمغان دیگری ندارد. این موارد زندگی این کودکان معصوم را تحت تاثیر قرار داده و به قهقرا و ویرانی کشانده است.
آیا جنگ و آثار مخرب آن، به این راحتی دست از سر این کودکان معصوم بر می دارد؟ حقیقت امر این است که پاسخ منفی است. حتی اگر یک زمان سایه شوم جنگ از سر کشور افغانستان رخت بربندد، باز شاهد آثار آن تا سالیان سال خواهیم بود و بر وضعیت ژنتیکی آنان نیز در آینده اثر مخربی خواهد گذاشت. در حال حاضر، کودکان متولد شده با نقایص مادرزادی، حاصل سال های متمادی جنگ بی ثمر در افغانستان است. در کل خشونت ها در افغانستان، تاثیرات مخربی بر مردم به خصوص بر کودکان داشته و این امر در نوع خود باعث افزایش آسیب های جدی بر کودکان شده است.
حال باید به این نکته توجه کرد: در سرزمینی که جسم و روح کودکانش با جنگ عجین شده است، آیا حفظ حقوق آنان، یک چالش محسوب می شود؟ تا جایی که می توان به این نکته اشاره کرد که از وجود این کودکان جهت پیشبرد مقاصد پلید خود در حملات انتحاری استفاده می کنند و با شست و شوی مغزی آنان را وادار به کاری ناخواسته می کنند که هیچ گونه آگاهی از عواقب دردناک آن ندارند؟
موضوع دیگری که در این سرزمین خودنمایی می کند، مساله تبعیض جنسیتی است که در زندگی کودکان افغان، تاثیر به سزایی گذاشته است و تمام زندگی آن ها را تحت شعاع خود قرار داده است تا جایی که ۷۵ درصد دختران افغان از تحصیل محروم هستند که دلایل مختلفی می تواند داشته باشد، از جمله: کمبود خدمات در مناطق روستایی. به طور کلی خانواده ها نمی گذارند دختران شان مسافت زیادی را برای رسیدن به محل تحصیل، طی کنند.
کودکان افغانستان، محروم ترین کودکان جهان هستند، چنان که سازمانی جهانی حمایت از کودکان، گزارشی را منتشر کرده که نشان دهنده این محرومیت کودکان است، به طوری که نمی توانند از دوران کودکی خود به نحو احسن استفاده کنند. وضعیت کودکان افغان، علی رغم تلاش های صورت گرفته، روز به روز در حال بدتر شدن است. حتی این تلاش ها هم نتوانسته کورسوی امیدی در دل کوچک این کودکان ایجاد کند. حال اگر هم امکانات کمی برای تحصیل این کودکان باشد، نبود اقتصاد، عامل بازدارنده در این راه است. به طوری که یک سوم کودکان افغان، برخلاف میل باطنی خود، مجبور به کار هستند. به همین دلیل از محروم ترین کودکان جهان هستند که دلایل متعددی موجبات این محرومیت را فراهم آورده است؛ از جمله: فقر، خشونت های خانوادگی و جنگ؛ این موارد در کنار هم گرد آمده و دست به دست هم داده اند تا کودک افغان، نتواند برای لحظاتی با عروسک خود خلوت کرده و فارغ از تمام مشکلات، به گوشه ای پناه ببرد و این مساله بسیار تامل برانگیز است.
در کنار نبود اقتصاد، جنگ، ناامنی، خشونت های خانوادگی، چندین عامل دیگر را هم می توان اضافه کرد تا کودکان افغان را از ابتدایی ترین امکانات تحصیلی، محروم کند. سالانه صدها کودک در افغانستان، قربانی خشونت های خانوادگی، جنگ، استفاده های جنسی و انواع خشونت های دیگر می شوند و این مصادف است با بدتر شدن وضعیت کودکان در این سرزمین که قربانی اصلی ناملایمات روزگار در این مرز و بوم است. حتی می توان گفت که کودکان افغان در زندگی پیش رو، سرنوشت نامعلومی دارند.
در سراسر جهان به منظور بررسی مشکلات و چالش های به وجود آمده برای کودکان، از روز جهانی کودک، تجلیل به عمل می آید. آیا به راستی برای کودکان افغان که بزرگ ترین دغدغه زندگی آن ها، یافتن لقمه ای نان، برای سیر کردن شکم خود و خانواده است، نیز صدق می کند و این تجلیل دردی از آن ها را دوا می کند؟! افغانستان سرزمینی است که چندین دهه بحران های گوناگون را پشت سر گذارده است و در این میان وضعیت کودکان نگران کننده و رو به وخامت است.
فراهم نشدن آموزش برای کودکان به دلایل مختلف موجبات کار کودکان در خیابان را فراهم کرده است که به نوبه خود معضلات بیشتری را در پی داشته است از جمله این که این کودکان به حقوق اساسی خود واقف نیستند و ممکن است مورد آزار و اذیت جنسی قرار بگیرند یا گروه های مسلح و تروریست ها از وضعیت موجود، به نفع خود استفاده کنند و کودکان را جهت پیشبرد اهداف شوم خود اغفال کنند. بی تردید این کودکان سرمایه انسانی و آینده سازان کشور هستند که اگر این وضع ادامه یابد، افغانستان با از دست دادن آینده سازان و سرمایه های انسانی خود مواجه هست و از آن چه که این کودکان در آینده می تواند برای آبادی کشور به ارمغان بیاورند، محروم می گردد و تنها راه حل مساله این است که اولا فکری به حال اقتصاد خانواده های افغانی شود تا با بهبود وضعیت اقتصادی این خانواده ها در وهله اول، مانع از کار کردن کودکان شود و زمینه تحصیل برای آن ها فراهم شود تا بدین وسیله، کودکان، آینده درخشانی را برای افغانستان رقم بزنند و این مهم، خود مستلزم کشوری امن و به دور از هیاهوی جنگ است.
وضعیت کودکان افغانستان بیشتر حاکی از خشونت علیه آنان است؛ خشونت هایی که به اشکال گوناگون بر آن ها تحمیل می شود. به همین خاطر به یکی از این خشونت ها تحت عنوان «قاچاق کودکان» در سال ۲۰۱۴ اشاره گذرایی می کنیم:
ماجرا از این قرار بود که ۱۳ کودک افغان با هدف پیدا کردن کار، به عربستان قاچاق شدند که البته عاقبت به افغانستان بازگردانده شدند. این کودکان با وعده های پوشالی قاچاقچیان حاضر به این کار شده بودند، به امید یافتن کار مناسب در خارج از سرزمین شان؛ اما نمی دانستند که در دیار غربت چیزی جز دستفروشی و گدایی در انتظارشان نیست.
یکی دیگر از مواردی که صدمات جبران ناپذیری را بر پیکره نحیف کودکان افغانستان وارد کرده، جنگ است که منجر به فجایع زیاد و در نتیجه زایل شدن حقوق آنان در سرزمین مادری شان شده است.
مورد دیگری که می توان در رابطه با کودکان افغان به آن اشاره کرد: سوءاستفاده از کودکان در قاچاق مواد مخدر است که منجر به اعتیاد آنان به مواد مخدر می شود.
ازدواج اجباری دختربچه های افغان، یکی دیگر از نادیده گرفتن و لگدمال کردن حقوق کودکان است. درصد زیادی از آن ها به خصوص در روستاها، قبل از رسیدن به سن ۱۶ سالگی، ازدواج می کنند و به دلیل حاملگی زودرس، مرگ و میر در بین آن ها، بسیار بالاست.
بر اساس کنوانسیون بین المللی کودکان، دولت ها وظیفه دارند که برای دسترسی کودکان به حقوق اولیه خود، در زمینه تحصیل، تلاش کنند. روز اول ژوئن، به عنوان روز جهانی کودک، نامگذاری شده است؛ تا همه جوامع بشری بدانند که بر اساس کنوانسیون های بین المللی موجود در حمایت از حقوق بشر و حقوق کودک ملزم به حفظ و حمایت از حقوق کودکان می باشند. اما آیا در افغانستان به راستی در خصوص حقوق کودکان، کاری صورت گرفته است؟ وضعیت افغانستان نشان از آن دارد که به طور سیستماتیک در خصوص تامین حقوق کودکان، کار قابل ملاحظه ای انجام نشده است. بر اساس برخی از تحقیقات صورت گرفته از سوی فعالان حقوق بشر، حدود ۶۰ درصد از کودکان افغان مشغول به کارهایی هستند که با رشد فکری و جسمانی آن ها هیچ سنخیتی ندارد. می توان در این خصوص به کار در معادن زغال سنگ و کوره های خشت پزی اشاره کرد.
شاید به جرات می توان گفت بیشترین خشونتی که کودکان افغان تحمل می کنند از سمت و سوی نزدیکان خویش است. البته این خشونت ها در جاهای مختلف مانند محل کار، محل تحصیل و غیره به کار می رود. گزارش ها حاکی از این است که ۴۰ درصد از کودکان افغان با خشونت های فیزیکی و ۴۴ درصد دیگر با خشونت های روانی رو به رو هستند. کمیسیون مستقل حقوق بشر از خشونت های جنسی علیه کودکان ابراز نگرانی کرده است اما به طور کلی می توان گفت وضعیت ناهنجار سیاسی، امنیتی، اجتماعی و اقتصادی در افغانستان بیش از هر چیزی بر کودکان این کشور تاثیر منفی گذاشته است و در مجموع با خطرهای اجتماعی گوناگونی رو به رو هستند.
کودکان زیادی در جریان جنگ ها در این کشور قربانی شده اند و هنوز هم بیشترین تلفات جنگ از بین غیرنظامیان است که بخش عظیم آن شامل کودکان می شود. سازمان های بین المللی زیادی در افغانستان برای محافظت از کودکان فعالیت دارند که برخی از این سازمان ها به خاطر اوضاع بد در این کشور بسته شده اند. شاید این سازمان ها تا حدودی توانسته باشند اوضاع کودکان را در این کشور بهبود ببخشند اما هنوز حفاظت از کودکان در افغانستان نیازمند کار بیشتری می باشند. با تمام این تفاسیر هزاران کودکان افغان، هم چنان رنج و درد زیادی را تحمل می کنند و با مشکلات عدیده ای رو به رو هستند.
